Wikikids over de Gouden Eeuw

 

 

 

 

DE GOUDEN EEUW

 

 

 

Verslag over de Gouden Eeuw met informatie uit WikiKids

 

 

    

 

    

Opgesteld door:      Michiel van der Vorm / WikiKids

 

 

De Gouden Eeuw

Verslag Gouden Eeuw

De Gouden Eeuw was de tijd waarin het goed ging met Nederland. De Gouden Eeuw was in de 17de eeuw. Het was de tijd waarin Nederland uitgroeide tot één van de belangrijkste landen op aarde. Het was de tijd waarin het goed ging met de Nederlandse handel en economie. Daarnaast staat de Gouden Eeuw nog bekend om de wetenschap en de kunst. In de Gouden Eeuw ging het goed met Nederland, maar toch waren er ook veel arme mensen. Er waren dan ook grote verschillen tussen arm en rijk. Er woonden ongeveer 2 miljoen mensen in Nederland. Nederland was rijk en machtig geworden. De kunst en de wetenschap bloeiden op. Rijken behoorden tot de hoogste stand. Dit waren vaak burgemeesters, politici en handelaren. De rijken hadden veel geld. In de grote steden kochten ze dan een huis dat vaak aan de gracht stond oftewel een grachtenpand. De grachtenpanden waren vaak rijk gesierd, hadden veel verdiepingen, waren diep en smal (er werd toen alleen belasting betaald op de breedte van zo'n pand). Rijken konden vaak specerijen en zout kopen. Deze kwamen helemaal uit Indië. Ook hadden ze veel luxe spullen, zoals schilderijen, zilverwerk, porselein en boeken. In een huis van een rijk iemand stond vaak een poppenhuis om te laten zien hoe het was ingericht.

Daarnaast waren er nog de hoge armen, deze stonden onder de rijken. De armen waren de mensen die weinig verdienden. De armen woonden vaak in eenvoudige huizen en hadden weinig spullen. Echter hadden de armen vaak wel een huis en hadden vaak genoeg te eten. Ze woonden vaak in simpele huizen die niet erg gunstig gelegen waren. Voorbeelden van armen waren boeren, mensen die standaard producten maakten (zoals textiel en hout) en mensen die op schepen werkten. Vaak werkte de man en zorgde de vrouw voor de kinderen.

De derde groep waren de lage armen, deze hadden het vaak slechter dan de hoge armen en ze deden soms zwaar werk. Arbeiders en huisbedienden vielen hier onder. Arbeiders waren vaak mannen, zij werden ingeschakeld bij bouwproject, zoals het uitgraven van gracht. Huisbedienden waren vaak vrouwen en werkten bij de rijken thuis. Ze zorgden daar voor de huishouding (wassen, schoonmaken en dat soort dingen). Dan was er nog de laatste groep, de paupers. Paupers waren arme mensen die geen vast werk hadden, rond liepen in oude kleren en niet meer aten dan een oude homp brood. Op het platteland waren de huizen van hout en er was meestal maar 1 kamer in te vinden. Daarin leefden de mensen met de dieren. De rook die van het vuurtje, dat in de kamer brandde, afkwam was erg ongezond. Het water haalde ze uit putten, maar meestal was dat water vies.

In de tijd van de Republiek was er veel werk. In andere landen was er veel minder werk. Mensen trokken daarom ook uit gebieden waar weinig of geen werk was naar gebieden waar wel werk was.

 

Handel in Indië en

Oorlog met Engeland en Frankrijk

 

 

De handel was een belangrijke bron in de Gouden Eeuw, waar de mensen hun geld mee verdienden. Ook werd er handel gedreven naar het Middellandse Zeegebied. Deze handel noemde men ‘de Straatvaart’, naar de Straat van Gibraltar. Daarnaast werd er ook handel gevoerd met Indië, Noord-Europa en Amerika.

Rond 1600 gingen de Nederlanders zelf naar India om hun specerijen te halen. Eerst deden dit de Spanjaarden en de Portugezen. Deze reizen waren duur en heel gevaarlijk, want er waren toen nog piraten. Daarom gingen rijke kooplui samenwerken. Ze wilden net als Vasco da Gama de snelste weg naar Indië nemen en daar moest de V.O.C. voor zorgen. Veel Nederlanders probeerden een snelle weg te vinden naar Indië. Willem Barentsz probeerde een weg via het noorden te vinden naar Indië, maar hij kwam vast te zitten op Nova Zembla. Jan Huygens van Linschoten wist uiteindelijk een kaart te stelen van de Portugezen. Nederland vaarde ook deze route en de Portugezen waren hier niet blij mee. Dit betekende oorlog op zee.

In de Gouden Eeuw heerste Nederland over de wereldzeeën. Frankrijk en Engeland, die dat daarvoor deden, hadden te veel problemen in eigen land. De kooplui in Engeland en Frankrijk waren jaloers op de Nederlandse vrachtvaarders (vrachtvaarders zijn mensen die op vrachtschepen werken). De Nederlandse kooplui verdienen namelijk veel geld. De Engelsen en de Fransen nemen maatregelen om de Nederlanders dwars te zitten en als dat niet lukt, willen ze het met geweld oplossen. Er komen twee oorlogen tussen Nederland en Engeland. In 1672 nemen de Engelsen, samen met Frankrijk, Keulen en Munster, nog een oorlog op zich tegen Nederland. Iedereen dacht dat dit het einde was voor Nederland, maar na veel inspanning wint Nederland.

De nijverheid gaf een goede welvaart. In Holland werd linnen en laken gemaakt. Er waren ook ververijen, zouten zeepziederijen enz. Zouten zeepziederijen kun je vergelijken met wat nu zeepfabrieken zijn. De landbouw en de veeteelt waren heel belangrijk in de 17de eeuw. De boeren verbouwden gewassen voor de nijverheid en de handel. Bijvoorbeeld vlas voor de linnen industrie en koolzaad en raapzaad voor de spijsolie. Ook werd er tabak verbouwd. Er waren schapen voor de laken industrie en koeien voor de melk en het vlees. Het was niet genoeg, dus er werd ook graan geïmporteerd uit Scandinavië. Maar we aten ook vis. De haring werd door iedereen gegeten. Vele dorpen en steden leefden van de visserij. In stadswapens komt de vis nog vaak voor. De visserij gaf de mensen werk en het was goed om als oefenschool voor zeelui te gebruiken.

 

kunst

 

 

 

Naast Wetenschap was de 17de eeuw ook de eeuw van de kunst. In de schilderkunst waren een aantal dingen populair. Als eerste historiestukken, schilderijen die dingen uitbeelden van bijvoorbeeld veldslagen en andere gebeurtenissen. Daan waren er nog zelfportretten, landschappen, stadsgezichten, stillevens (vazen met bloemen, een banket, alles waar geen mensen of dieren in zitten) en alledaagse dingen. Veel bekende Nederlandse schilders komen uit de 17de eeuw. Bijvoorbeeld Jan Steen, Rembrandt van Rijn en Johannes Vermeer zijn beroemde schilders uit de Gouden Eeuw. Rembrandt werd het beroemdste. Hoewel hij nu één van de beste schilders ter wereld is, vonden mensen in de Gouden Eeuw sommige werken van hem niet mooi (waaronder de Nachtwacht). Toch was er naast schilderkunst ook andere vormen van kunst. Het Delfts blauw is een beroemd porselein uit Nederland. Er werd vroeger ook porselein uit China gehaald, nu is het Delfts blauw heel bekend en iets uit Nederland. Als je een keer een tegeltje gaat schilderen kan je dat met blauwe verf doen maar dat is geen Delfts blauw. Het Delfts blauw wordt heel bijzonder gemaakt. Ook Goudse pijpen komen uit de Gouden Eeuw, dit zijn potten van klei. In de 17de eeuw was dit echt iets dat bij de Republiek hoorde. Goudse pijpen zijn niet van goud, maar heten zo omdat ze uit Gouda komen.

Architectuur is ook iets uit de Gouden Eeuw. Veel bekende grachtenpanden komen uit de Gouden Eeuw. Onder andere in Amsterdam, Delft, Leiden, Middelburg, Gouda en Den Haag werden deze gebouwd. Toen waren dit hele belangrijke en grote steden. Jacob van Campen is een bekende architect uit de Gouden Eeuw. Zo bouwde hij het nieuwe stadhuis van Amsterdam, wat tegenwoordig het Paleis op de Dam is.

 

Politiek

 

 

 

Nederland werd bestuurd door een stadhouder in de Gouden Eeuw. De stadhouders waren familie van Willem van Oranje en kwamen uit het Huis Oranje-Nassau (waar de huidige koninklijke familie van Nederland ook vandaan komt). Nederland was in die tijd een republiek, maar toch mochten alleen de rijken stemmen. Nederland werd bestuurd vanuit Den Haag. Maurits van Oranje was de eerste Nederlandse stadhouder en Willem V van Oranje was de laatste. Naast een stadhouder was er ook een parlement, de Staten-Generaal. Deze bestond niet zoals nu uit een Eerste en Tweede Kamer, maar uit één kamer. In de staten had ieder gewest maar één stem. Maar toch waren er per gewest niet evenveel personen. Iedere week vergaderde de Staten-Generaal. Deze vergadering bestond uit een lange tafel, waaraan de stadhouder, de griffier en de gedelegeerden. Een vergadering werd elke week in een ander gewest gehouden. Een bekende politicus uit deze tijd is Johan van Oldenbarnevelt. Hij wilde dat er geen stadhouder(die je ook kan zien als koning) was en dat Nederland een republiek werd. Johan werd uiteindelijk vermoord in opdracht van stadhouder Maurits.

 

Wetenschap

 

 

 

De Gouden Eeuw is ook de eeuw van de wetenschap. In de renaissance vroegen mensen zich al dingen af en in de Gouden Eeuw ging dat gewoon door. Er zijn een aantal bekende wetenschappers uit de Gouden Eeuw. Als eerste had je Jan Adriaanszoon Leeghwater. Hij was een man die met behulp van gemalen grote meren droog pompte. Hij deed dit omdat de bevolking groeide en er te weinig land was in de stad. Daarom werd er in 1608 besloten grote meren droog te leggen. De droogmakerijen leverde de kooplui veel geld op. De nieuwe polders waren goed om gewassen te verbouwen. Leeghwater heeft onder andere de Beemster leeggepompt. Antonie van Leeuwenhoek was een bekende uitvinder uit die tijd, hij maakte een goede microscoop. Hij ontdekte bacteriën en cellen en andere zaken die met het blote oog niet te zien waren. Christiaan Huygens ontwierp het slingeruurwerk. Dit werd weer gebruikt voor in een klok.

 

Belangrijke personen op een rij

 

 

§  Maurits van Oranje, de eerste stadhouder der Nederlanden en de zoon van Willem van Oranje.

§  Johan van Oldenbarneveld, een Nederlands politicus die tegen Maurits was. Hij werd uiteindelijk vermoord.

§  Hugo de Groot, politicus en filosoof die ook tegen Maurits was. Hij werd opgesloten in Slot Loevestein en ontsnapte via een boekenkist.

§  Rembrandt van Rijn, een Nederlandse schilder en één van 's werelds beste schilders. Hij schilderde onder andere de Nachtwacht.

§  Jan Steen, een Nederlandse schilder.

§  Johannes Vermeer, een andere Nederlandse schilder.

§  Michiel de Ruyter, een Nederlandse zeeheld. Hij vocht op zee tegen Engeland in een oorlog.

§  Christiaan Huygens, uitvinder van het slingeruurwerk.

§  Antonie van Leeuwenhoek, uitvinder van de microscoop.

§  Jan Adriaanszoon Leeghwater, waterbouwkundige die onder andere de Beemster wilde droog pompen.

§  Willem Barentsz, zeevaarder die een weg naar Indië wilde vinden via het noorden, maar kwam vast te zitten in het ijs.

§  Jacob van Campen, een bekend architect.

§  Jan Huygens van Linschoten, spion die kaarten stal van de Portugezen.

 

 

De tachtigjarige oorlog

 

 

Karel de Vijfde

 

Karel V van het Heilige Roomse Rijk (ook wel Carlos genoemd in het Spaans) werd geboren op 24 februari 1500 te Gent. Hij werd opgevoed aan het hof van zijn tante die zijn scholing overliet aan de latere paus Adriaan de 5e. Toen Karel zes jaar was, overleed zijn vader.

Karel overleed in 1558 in Spanje.

Karel werd geboren in Gent in het Prinsenhof als zoon van Felipe de Schone en Juana van Aragon. Kleinzoon van Maria van Bourgondië. Karel de V kreeg later ook een kind en hij heette Filips de Tweede. In 1506 volgde hij zijn vader op bij de Nederlanden, en zijn grootvader in 1516 in Spanje tot 1556. Hij heeft dus 40 jaar geregeerd. Hij wist de Nederlanden samen te brengen. Daarvoor moest veel gevochten worden. En Karel maakte een machtige tegenstander in 1515 toen Grote Pier, de legendarische Friese krijger tegen zijn legers vocht. Pas toen die stierf in 1520 werd het weer een beetje rustig in Groningen en Friesland.

Karel was streng katholiek. De protestanten liet hij wreed vervolgen.

Hij was heer der Nederlanden, koning van Spanje, keizer van Duitsland en heerser over grote gebieden van Amerika. “In mijn land gaat de zon nooit onder,” zei hij altijd. Zijn doel was één rijk, één bestuur en één godsdienst, nl. het katholieke geloof.

Karel de V zei altijd: “In mijn rijk gaat de zon nooit onder.” Dat kwam omdat hij een heel groot rijk had. Hij erfde ook heel veel. Spanje, Oostenrijk, Tsjechië, een deel van Amerika en een groot deel van Italië was zijn rijk.

In Aken wordt Karel V gekroond tot Keizer van het Heilig Roomse Rijk. Hij erfde heel veel. Van zijn grootouders, en van zijn vader ook wat. Het was voor het eerst dat iemand (Karel de Vijfde) zo’n groot rijk had. Hij wou dat alle mensen katholiek werden. Fillips de tweede volgde hem op. Hij was nog strenger in dan zijn vader dat alle mensen katholiek moesten worden. Karel de vijfde bracht zijn laatste jaren door in een Spaans klooster. Daar overleed hij.

1568

 

 

In 1568 begon de oorlog. Een oorlog die 80 jaar zou gaan duren. Prins Willem van Oranje was de leider van de Nederlandse gewesten (vergelijk provincies). Van zijn eigen geld betaalde hij een Duits leger. Hij verkocht zijn landgoederen en bezittingen. Met dat geld huurde hij soldaten in. Hij huurde ze in om tegen het Spaanse leger te vechten. Het leger van de prins was niet zo groot als dat van zijn tegenstander Alva. Maar de prins Willem van Oranje had wel een slim plan. Hij wilde vanuit Duitsland, Engeland en Frankrijk de Nederlanden binnenvallen en zo de Spanjaarden verdrijven. In die landen had de prins namelijk vrienden. De meeste waren protestante vluchtelingen. Ze konden wel raden waarom het Spaanse leger naar Nederland onderweg was. Over Alva hadden de protestanten vreselijke verhalen te vertellen. De prins dacht bij dit plan: "Als we aanvallen helpt de bevolking natuurlijk mee". In deze oorlog werden er meerdere mensen dood geschoten zoals Maurits en Johan.

 

Willem van Oranje

 

 

Prins van Oranje, Graaf van Nassau, bekend als Willem van Oranje. Zijn bijnaam was Willem de Zwijger. Hij was de leider van de opstand tegen de Spaanse Koning Philips de 2de . Willem was 11 jaar toen hij land erfde : het staatje Oranje in Frankrijk en gebieden in Nederland. Vandaar de naam Willem van Oranje.

Hij is op 24 april 1533 geboren. Carlos V liet hem aan het hof in Brussel opvoeden. Hij is in Delft dood geschoten door Balthasar Gerards.

Prins Maurits en Frederik Hendrik waren zijn zoons.

 

Maurits

 

 

Maurits is de zoon van Willem van Oranje. Zeventien was hij toen zijn vader werd vermoord. Toch werd hij de nieuwe stadhouder, de nieuwe leider. Ook hij streed tegen de Spaanse overheersing. Lange tijd werd hij daarbij geholpen door Johan van Oldenbarneveldt. Maurits wilde de Spanjaarden het land uitjagen, maar daarvoor was veel geld nodig. Johan van Oldenbarneveldt (kun je vergelijken met een minister van financiën) wilde geld sparen en heeft een soort wapenstilstand geregeld. Die duurde 12 jaar. Maurits was hier boos over en heeft zijn vroegere “vriend” in de ban gedaan. Johan van Oldenbarneveldt is dan ook vermoord

Frederik Hendrik van Oranje-Nassau

 

 

Hij was geboren op 29 januari 1584 in Delft. Na het twaalf jarige wapenstilstand was er veel veranderd. Van Oldenbarneveld was ter dood gebracht. Maurits was gestorven. En ook Philips was al een paar jaar dood. Toch barstte de strijd weer los. Het leger werd geleid door de half broer van Maurits, Frederik Hendrik van Oranje-Nassau. Stedenwinger werd zijn bijnaam omdat hij veel steden wist te veroveren.

Beeldenstorm

 

 

In 1555 werd Carlos opgevolgd door zijn zoon Philips 2e. In 1566 was het raak: honderden kerken, kapellen, abdijen en kloosters, altaren, beelden doopvonten, koorgestoelten, preekstoelen en orgels werden vernield, kelken vertrapt en schilderijen, kerkelijke gewaden en boeken verscheurd. Dit was de zogenaamde Beeldenstorm. De protestanten, die zoveel vervolgd werden, waren geweldig kwaad op de katholieken. Als reactie op de Beeldenstorm stuurde Filips de 2e een leger onder de leiding van de ijzeren Hertog Alva.

1648

 

 

De vrede van Münster (in Duitsland, net over de grens bij Enschede) betekende het einde van de Tachtigjarige Oorlog. De Spaanse koning erkende De Verenigde Nederlanden als vrije staat. In 1648 vond iedereen dat de oorlog lang genoeg duurde. Beide partijen waren de strijd zat. Het geld was op. De mensen leden honger. Iedereen wilde nu eindelijk wel eens rust. In de Duitse stad Münster werd in 1648 de vrede gesloten. De Republiek had uiteindelijk gewonnen. Het was geen deel meer van Spanje. Het werk van alle mannen van Oranje was niet voor niets geweest.

Het gebied dat wij nu kennen als Nederland, heette toen de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden. De regering werd gevormd door een groep belangrijke mensen (Staten Generaal). Enkele gewesten (b.v. Brabant) kwamen niet in de Staten Generaal, omdat die door de belangrijke mensen niet belangrijk genoeg werden gevonden. Deze gewesten worden de Generaliteitslanden genoemd.

 

 

Enquête

Vindt u het goed dat er door de VOC werd gehandeld in slaven?

ja (1,176)
nee (306)

Totaal stemmen: 2710

Nieuwsbrief

Abonneer u op onze nieuwsbrief:

Contact

de Gouden Eeuw mvandervorm@gmail.com